Trong bài viết này tôi xin giới thiệu đến các bạn một loại cây cỏ mọc hoang, có lẽ rằng rất nhiều người biết loại cây này. Chúng có một loại hạt rất đặc thù, hạt có các đầu móc, có thể móc vào bất cứ đâu trên quần áo, tóc của bạn mỗi khi bạn chạm vào chúng. Gây cho mọi người không ít phiền toái. Nhưng chúng lại có công dụng rất tốt trong việc chữa các bệnh lý, mà ông cha ta đã ứng dụng từ rất lâu đời. Chúng ta hãy cùng nhau đi tìm hiểu chúng là loại cây gì nhé!
Cây ké đầu ngựa hay còn gọi là thương nhĩ (tên Trung Quốc), phát ma (Thổ). Thuộc họ cúc Asterceae. Ta dùng quả ké đầu ngựa, hay toàn bộ phần thân cây trên mặt đất của cây ké đầu ngựa, phơi hay sấy khô để làm thuốc chữa bệnh.
Ở Trung Quốc, gọi quả ké là thương nhĩ tử (Fructus Xanthii).
Cây ké đầu ngựa là 1 loại cây nhỏ, cao độ 2m, thân có khía rãnh. Lá mọc so le, phiến lá hơi 3 cạnh, mép có răng cưa có chỗ khía hơi sâu thành 3-5 thùy, có lông ngắn cứng. Cụm hoa hình đầu có thứ lưỡng tính ở phía trên, có thứ chỉ gồm có 2 hoa cái nằm trong 2 lá bắc, dày và có gai. Quả giả hình thoi, có móc, có thể móc vào lông động vật. Trẻ con vẫn nghịch bỏ vào tóc nhau rất khó gỡ ra (cắt đôi thấy ở trong có 2 quả thực).
Cây ké này mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta (đất hoang, bờ ruộng, bờ đường). Hái cả cây trừ bỏ rễ phơi hay sấy khô. Hoặc chỉ hái quả chín rồi phơi hay sấy khô.
Theo tài liệu cổ, quả ké có vị ngọt, tính ôn, hơi có độc. Vào Phế kinh, có tác dụng làm ra mồ hôi, tán phong, dùng trong các chứng phong hàn, đau nhức, phong thấp, tê dại, mờ mắt, chân tay co giật, uống lâu ích khí. Phàm không phải phong nhiệt chớ dùng. Trong sách cổ nói dùng ké phải kiêng thịt lợn. Nếu dùng thịt lợn khi uống thì khắp mình sẽ nổi quầng đỏ.
Hiện nay ké là 1 vị thuốc thường dùng trong dân gian Việt Nam, Trung Quốc để chữa mụn nhọt, nấm tóc, hắc lào, lỵ và đau răng.
Người Việt Nam và Trung Quốc thường chế thành cao thương nhĩ còn gọi là vạn ứng cao. Cách làm như sau: từ tháng 5-9, hái toàn cây về phơi khô, cắt nhỏ nấu với nước, lọc và cô thành cao mềm. Cao dễ lên men, đóng chai thường phụt bật nút lên. Khi uống hòa với nước ấm, mỗi ngày 6-8g cao. Uống liên tục từ nửa tháng đến 2 tháng.
Có thể chế thành thuốc viên, thương nhĩ hoàn như sau: Bỏ rễ, rửa sạch, cắt ngắn cho vào nồi nấu với nước sôi trong 1 giờ, lọc lấy nước, bã còn lại thêm nước, nấu sôi 1 giờ nữa, lọc và ép lấy hết nước. Hợp cả 2 nước lại, cô thành cao mềm. Khi nào lấy que thủy tinh nhúng vào cao, nhỏ lên giấy, giọt cao không loang ra nữa là được. Sau đó thêm vừa đủ bột vào, (chừng 1/3 lượng cao) trộn đều chế thành viên.
Trước khi ăn cơm thì uống. Ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 16-20g. Theo sách cổ, uống cao thương nhĩ phải kiêng thịt lợn, thịt ngựa sợ độc. Thực tế tại bệnh viện Giang Tây (Trung Quốc) bệnh nhân uống không kiêng thịt vẫn không xảy ra tác dụng độc nào mà thuốc vẫn có tác dụng tốt.
Thuốc cao và thuốc viên nói trên chuyên chữa lở loét, mụn nhọt.
Đơn thuốc có quả ké dùng trong dân gian để chữa đau răng như sau: Sắc nước quả ké, ngậm một lúc rồi nhổ, ngậm nhiều lần.
Mũi chảy nước trong hoặc đặc: Quả ké sao vàng tán thành bột. Ngày uống 4-8g.
Chữa thuỷ thũng, bí tiểu tiện: thương nhĩ tử, thiêu tồn tính, đình lịch. Liều lượng của mỗi vị bằng nhau, tán nhỏ. Uống với nước mỗi lần 8g, ngày 2 lần.
Chữa bướu cổ: ngày uống 4-5g quả hay cây ké dưới dạng thuốc sắc (đun sôi, giữ sôi 15 phút).
Sau đây là cách thức trồng cây ké: Trồng vào mùa xuân, làm đất bón phân cho tốt (tro, đất sông, phôtphat đều được). Đào lỗ nhỏ cho vào 3-4 hạt, mỗi lỗ cách nhau chừng 50-60 cm. Phủ tí đất lên và tưới ẩm, độ 10 ngày sau cây mọc. Khi cây cao độ 6-7cm có thể đánh trồng chỗ khác. Vào cuối hạ hay sang thu quả chín thì hái cả cây hay chỉ hái quả thôi, phơi hoặc sấy khô mà dùng hoặc nấu cao như trên đã giới thiệu.
Trên đây tôi vừa giới thiệu đến quý bạn về cây ké đầu ngựa, một loại cây rất dân dã và quen thuộc với tất cả mọi người, nhưng công dụng chữa bệnh không hề ít.
Mong rằng qua bài viết này, các bạn có thể nhận được nhiều thông tin cần thiết cho cuộc sống. Chúc các bạn luôn may mắn và hạnh phúc.
Hoàng Minh Trí
Trả lời