Hành

Hành là một loại gia vị không thể thiếu trong các bữa ăn gia đình. Bên cạnh là một loại gia vị thiết yếu, hành còn là một vị thuốc chữa bệnh rất thông dụng, được ông cha ta sử dụng từ rất lâu đời.
Trong bài viết này, tôi xin chia sẻ những kinh nghiệm của ông bà ta trong việc dùng cây hành để chữa bệnh.
Hành hay còn gọi là thông bạch, đại thông, hành hoa, thái bá, lộc thai, hoa sự thảo, tứ quý thông. Ở Thái Lan người ta gọi hành là hom búa. Còn ở Campuchia hành có tên khtim. Thuộc họ hành Alliaceae.
Thông nghĩa là rỗng, bạch nghĩa là trắng; vì đọc cây hành (lá) thì rỗng, dò hành (củ) có màu trắng, do đó có tên này.
Hành là 1 loại cỏ sống lâu năm, có mùi đặc biệt. Lá gồm 5-6 lá, hình trụ rỗng, dài 30-50cm, đường kính 4-8mm, phía giữa phình lên, đầu thuôn nhọn. Cụm hoa mọc trên 1 cán mang hoa hình trụ, rỗng, cụm hoa hình xim có ngấn thành hình tán giả, nhưng cuống giả ngắn đến nỗi cụm hoa trông giống hình cầu. Bao hoa gồm 2 vòng, mỗi vòng gồm 3 cánh, 3 lá đài màu trắng 6 nhị, chỉ nhị phình ở gốc, bao phấn hình chữ T, 2 ngăn, dài 1mm, một nhụy, bầu thượng, 3 ngăn, mỗi ngăn có nhiều noãn. Quả nang, hình tròn đường kính chừng 6mm, hạt hình 3 cạnh, màu đen.

Hành được trồng ở khắp nơi trong nước ta, chủ yếu để làm gia vị, đồng thời dùng làm thuốc (dùng củ tức là dò hành). Còn được trồng ở nhiều nước khác tại Châu Á và Châu Âu. Mùa thu hoạch chủ yếu là vào tháng 10-11 nhưng có thể có quanh năm. Dùng tươi hay khô đều được.
Hành là 1 vị thuốc rất thông dụng trong nhân dân. Được ghi trong các tài liệu cổ từ rất lâu. Trong các tài liệu cổ này, người ta cho rằng hành có vị cay, bình mà không độc, có năng lực phát biểu, hòa trung, thông dương, hoạt huyết, dùng làm thuốc ra mồ hôi, lợi tiểu, sát trùng, chữa đau răng, sắc lấy nước uống chữa các chứng sốt, sốt rét, cảm, nhức đầu, mặt mày phù thũng, còn làm an thai, sáng mắt, lợi ngũ tạng. Vào 2 kinh thủ thái âm Phế kinh và túc dương minh Vị kinh, nhưng các sách cổ còn nói thêm rằng ăn nhiều quá thì tóc bạc, hư khí xông lên, không ra mồ hôi được.
Hiện nay, người ta cho rằng hành có tác dụng kích thích thần kinh, làm tăng sự bài tiết dịch tiêu hóa, có thể dùng để đề phòng ký sinh trùng đường ruột. Còn dùng trị tê thấp. Tinh dầu hành có tác dụng sát khuẩn mạnh, dùng ngoài chữa những mụn nhọt mưng mủ, dùng nước hành nhỏ mũi chữa được ngạt mũi, cấp tính và mạn tính, viêm niêm mạc mũi, khi bị cảm mạo, đầu nhức, mũi ngạt thì có thể dùng hành giã nát, thêm nước sôi vào rồi xông, hoặc cho hành vào cháo nóng mà ăn thì chóng khỏi.
Mỗi lần có thể dùng với liều 30-60g dưới hình thức thuốc sắc hay giã nát ép lấy nước mà uống. Dùng ngoài không kể liều lượng.
Đơn thuốc có hành. Chữa cảm mạo, đầu nhức mũi ngạt: Hành 30g, đạm đậu sị 15g, sinh khương 10g, chè hương 10g, nước 300ml, đun sôi, gạn bỏ bã, uống khi còn đang nóng, uống xong đắp chăn kín cho ra mồ hôi.
Chữa trẻ con cảm mạo: Hành 60g, sinh khương 10g. Hai thứ giã nát, thêm 1 cốc nước thật sôi bỏ vào, dùng hơi xông vào miệng và mũi, ngày làm mấy lần, không cần cho uống.
Chữa mụn nhọt: Hành tươi giã nát, trộn với mật, đắp lên mụn, hễ ngòi ra thì dùng dấm mà rửa mụn.
Phụ nữ động thai: Hành tươi 60g, thêm 1 bát nước, sắc kỹ, lọc bỏ bã, cho uống.
Ngoài cây hành nói trên, hiện nay nhiều nước còn dùng cây hành tây hay dương thông (allium cepa L) làm thuốc. Cây này nguồn gốc miền Tây Châu Á, nhưng hiện nay trồng ở nhiều nước. Tại nước ta truóc đay có trồng, nhưng hiện nay ít trồng hơn. Cây hành tây có dò to hơn, hình cầu dẹt, ngoài có vẩy msù đỏ nâu, lá hình trụ rỗng, dài 25-50cm, đường kính 1-1,5cm, cán mang hoa có thể cao tới 1m, rỗng, cụm hoa hình tán nhưng tụ thành hình cầu màu hơi hồng hay hơi trắng, quả khô, trong chứa nhiều hạt dẹt, màu đen. Trong củ hành tây có 0,015% tinh dầu, trong tinh dầu thành phần chủ yếu là allyl-dissunfua, allyl-propyl-disunfua, ngoài ra còn có phytin, axit hữu cơ (axit focmic, malic, xitric và photphoric) các chất insulin, manit, manoza, mantoza, các men maltaza, amylaza, dextrynaza và emunxin, vitamin B và C. Nhà bác học Liên Xô cũ B.P.Tokin phát hiện thấy trong hành tây có chất kháng sinh rất mạnh, ông đặt tên là phytonxit. Do chất này, khi ta nhai hành tây trong miệng 1-2 phút, miệng sẽ trở nên sạch sẽ, vô trùng.
Ngoài công dụng làm gia vị, hành tây được dùng chữa ho, trừ đờm, ra mồ hôi, lợi tiểu tiện, dùng trong chứng bụng nước do gan cứng (ascite de la cirrhose hépatique), còn dùng đắp mụn nhọt.
Dùng dưới hình thức cồn thuốc tươi (1 phần nước ép củ hành tươi, 1 phần cồn 90 độ). Ngày uống 14-40g cồn thuốc này. Hoặc có thể dùng dưới dạng rượu vang(nước ép củ hành tươi 200g, mật ong 1100g, vang hay rượu nhẹ độ -12 độ đến 14 độ vừa đủ 1lít) . ngày uống 2 lần, sáng và tối, mỗi lần 30-60g.
Bài viết trên, tôi vừa chia sẻ đến các bạn về cây hành trong điều trị bệnh theo y học cổ truyền. Hy vọng rằng, qua bài viết này các bạn nhận được nhiều thông tin hữu ích cho bản thân. Chúc các bạn luôn hạnh phúc.
Hoàng Minh Trí