Tự kỷ (ASD)

Bạn đã biết gì về “Tự kỷ”?. Nhiều người bây giờ vẫn xem, tự kỷ là một chứng đơn giản, chẳng đáng để quan tâm. Giống như việc bạn hay trêu chọc những đứa bạn hay ngồi một mình, không thích nói chuyện hoặc đang thất tình của mình là “đứa tự kỷ”. Tuy nhiên, tự kỷ không đơn giản như bạn nghĩ, bởi nó ảnh hưởng rất lớn đến tương lai của một đứa trẻ. Hay nói cách khác, nếu không kịp thời phát hiện và can thiệp đúng cách với một em bé tự kỷ thì rất có thể em ấy sẽ gặp nhiều khó khăn và rào cản trong cuộc sống. Vậy nên phụ huynh cần trang bị cho mình những hiểu biết quan trọng về tự kỷ để phát hiện và can thiệp kịp thời, hỗ trợ con em mình hòa nhập vào cộng đồng xã hội và có một tương lai tốt đẹp hơn. Ngay bây giờ, chúng ta hãy tìm hiểu thật cụ thể một số vấn đề cơ bản về tự kỷ.
1). Tự kỷ là gì? Tự kỷ có chữa được không? – Theo định nghĩa được công nhận và sử dụng phổ biến nhất do Liên Hiệp Quốc đưa ra vào năm 2008, tự kỷ là một dạng khuyết tật phát triển tồn tại suốt cuộc đời. Vâng đây là một dạng khuyết tật chứ không phải một loại bệnh nên không thể nào chữa trị khỏi hoàn toàn được và nó đi theo trẻ đến suốt cuộc đời. Chúng ta chỉ có thể can thiệp và giáo dục để giảm bớt hành vi và bù đắp những khiếm khuyết cốt lõi của con.
2). Dấu hiệu nhận biết trẻ tự kỷ là gì? – Các biểu hiện của tự kỷ thường xuất hiện ở giai đoạn 1 – 3 tuổi do hậu quả của rối loạn thần kinh ảnh hưởng đến chức năng hoạt động của não bộ. Dù là nam hay nữ, dù thuộc chủng tộc nào, có điều kiện kinh tế – xã hội ra sao thì đều có nguy cơ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ. Người có tự kỷ sẽ thường có 2 nhóm khó khăn cốt lõi bao gồm: khó khăn về giao tiếp và tương tác xã hội; và hành vi thích ứng. Nếu bạn quan sát thấy trẻ có những biểu hiện như sau thì hãy để ý và đưa con em đi khám khi cần thiết.
Khó khăn về giao tiếp và tương tác xã hội: Bao gồm một số biểu hiện như trẻ không hồi đáp khi được gọi tên; không giao tiếp mắt; không chỉ tay vào vật; không chia sẻ sự quan tâm thích thú với người khác; thích chơi một mình; không hiểu các biểu hiện về cảm xúc của người khác và không biết cách thể hiện tình cảm, cảm xúc của mình. Trẻ cũng gặp những khó khăn khác về giao tiếp như không nói hoặc nói được rất ít; sử dụng ngôn ngữ trùng lặp; nhại lại lời hoặc nói những âm vô nghĩa; không biết bắt chước âm thanh; nếu trẻ có thể nói được thì gặp khó khăn trong việc bắt đầu và duy trì cuộc trò chuyện,…
Hành vi thích ứng: Trẻ tự kỷ thường có các mối quan tâm hạn hẹp, cứng nhắc và các hành vi bất thường. Trẻ thường chỉ thích chơi một vài loại đồ chơi; chơi theo cách cứng nhắc, rập khuông như bỏ đồ chơi vào miệng, thích xếp đồ chơi theo chiều dài hoặc chỉ tập trung vào các bộ phận của đồ chơi. Trẻ gặp khó khăn trong việc học luật chơi và thường chỉ thích chơi theo cách của riêng mình. Trẻ cũng có thể có các hành vi rập khuông, lặp đi lặp lại như thích đi nhón chân, quay bánh xe, xoay đồ vật, vỗ tay, vẫy tay, lúc lắc người,…
Đây chính là những dấu hiệu điển hình để phụ huynh bước đầu nhận ra một số điểm bất thường đặc trưng của đứa trẻ có nguy cơ mắc tự kỷ.
3). Tự kỷ có phải dạng tật phổ biến trên thế giới hay không? – Tỷ lệ tự kỷ của trẻ em dưới 8 tuổi trên thế giới là 1,85%, tương đương với cứ 54 trẻ em thì có 1 bé là trẻ tự kỷ. Các báo cáo dịch tễ học cho thấy tỷ lệ mắc của trẻ em nam cao gấp từ 3 – 4 lần so với trẻ em nữ. Tại Việt Nam, kết quả các nghiên cứu về trẻ tự kỷ cho thấy tỷ lệ mắc dao động từ 0,4 đến 0,76% – thấp hơn nhiều so với thế giới, tuy nhiên con số này trên thực tế có thể cao hơn. Bên cạnh đó thì bé trai cũng có tỷ lệ cao hơn bé gái từ 3 – 4 lần. Trẻ tự kỷ có cả ở thành thị và nông thôn. Báo cáo từ các bệnh viện của nước ta cho thấy rằng, số lượng trẻ em ở thành phố được phát hiện và can thiệp sớm nhiều hơn, một phần là nhờ bố mẹ quan tâm đến sự phát triển của con và đưa con đi đánh giá sớm.
4). Nguyên nhân làm cho một em bé mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ? – Mặc dù có rất nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên quan giữa các yếu tố nguy cơ và tự kỷ. Nhưng cho đến nay các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra được bằng chứng nào về nguyên nhân và bệnh sinh của rối loạn phổ tự kỷ. Cụ thể, theo các tài liệu gần đây nhất thì có nhiều yếu tố khiến trẻ em mắc rối loạn phổ tự kỷ bao gồm: yếu tố liên quan đến gen di truyền, yếu tố sinh học như tuổi của bố/mẹ cao khi mang thai, mẹ bị tiểu đường thai kỳ,… và các yêu tố liên quan đến môi trường trước, trong và sau khi sinh như tình trạng sử dụng thuốc, khó khăn trong thai nghén và sinh non.
5). Làm thế nào để phát hiện sớm rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ nhỏ? – Cho đến nay thì chưa có xét nghiệm sinh học nào có thể đưa ra chẩn đoán xác định. Và các dấu hiệu về tự kỷ thì khá rộng, không rõ ràng để phát hiện. Tuy nhiên vì tầm quan trọng của việc phát hiện sớm chứng tự kỷ, các nhà khoa học đã nghiên cứu và cho ra các công cụ sàng lọc phát hiện sớm các hội chứng rối loạn phát triển và phát hiện tự kỷ đã được bệnh viện Nhi Trung ương và Bộ Y tế thẩm định. Đó là bộ câu hỏi đánh giá sự phát triển theo tuổi và giai đoạn (ASQ-2, ASQ-3) và bảng kiểm sàng lọc tự kỷ có chỉnh sửa (M-CHAT, M-CHAT-R/F). Hai bộ công cụ này đơn giản, dễ sử dụng và đã được chuẩn hóa để đánh giá sự phát triển của trẻ và thông qua đó, phụ huynh có thể sàng lọc để phát hiện sớm các rối loạn phát triển và rối loạn phổ tự kỷ. Hơn nữa cả hai công cụ này có thể tìm thấy và hoàn toàn miễn phí trên a365.vn. Trên trang web này còn cung cấp rất nhiều video và tài liệu liên quan đến vấn đề tự kỷ. Và khi phụ huynh thực hiện các bài test trên a365.vn thì kết quả hiện ra ngay tức thì, không phải chờ đợi lâu.
Dẫu biết rằng các gia đình có con nhỏ rất quan tâm và chú ý đến sức khỏe của con nhưng thường chỉ tập trung vào sức khỏe thể chất như đo chiều cao, cân nặng hằng tháng, đưa con đi khám khi con bị bệnh. Nhiều cha mẹ không chú ý nhiều đến sức khỏe tinh thần của trẻ trong khi điều đó mới thực sự ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển lâu dài của con. Phụ huynh cần quan sát con em mình có đang lớn lên theo đúng các mốc phát triển hay không, có gì chậm hay khác thường về nhận thức, hành vi so với bạn bè cùng lứa hay không để kịp thời phát hiện và can thiệp sớm tránh bỏ lỡ thời kỳ vàng cho sự phát triển của trẻ. Là những người cha người mẹ xin đừng chủ quan với tương lai của con em mình nhé.
(Phan Thanh Nhi)